Strategia walki Unii Europejskiej z fałszywymi wiadomościami – zwalczanie czynników, które prowadzą do wzbudzania wątpliwości: CORDIS uczestniczy w 11. Światowej Konferencji Dziennikarzy Naukowych

W czasie sesji zatytułowanej „Fałszywe informacje w nauce. Jak je rozpoznać i jak walczyć z tym zjawiskiem?” („Fake-news in science. How to recognise and fight it”) dr Riko Muranaka opowiedziała uczestnikom, co wydarzyło się po tym, jak zakwestionowała twierdzenie, że szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) może spowodować chroniczny ból i zaburzenia ruchu. Z dowodów, których badaczka użyła w celu obalenia twierdzenia japońskiego neurologa Shuichiego Ikedy wynikało, że w ramach jego badania została zaszczepiona tylko jedna mysz, a mózg, którego przekrój pokazywał uszkodzenia, nie pochodził nawet od zaszczepionego zwierzęcia.

Po tym, jak dr Ikeda założył sprawę o zniesławienie przeciwko dr Muranace, badaczka zaczęła otrzymywać groźby, a w jej stronę zostały skierowane podejrzenia i oskarżenia o otrzymywanie pieniędzy od przedsiębiorstw farmaceutycznych wytwarzających szczepionki. Paradoksalnie, w listopadzie tego samego roku – 2013 – uczelnia dra Ikedy oczyściła go z zarzutów o fałszowanie danych badawczych, naukowiec został jednak skrytykowany za użycie wyłącznie jednej myszy w swoich „badaniach”.

Wzrost obaw związanych ze szczepionkami w społeczeństwie jest szkodliwy dla zdrowia publicznego

Pomimo tego, że japońskie organy odpowiedzialne za opiekę zdrowotną wydały oświadczenie, w którym wyraziły ubolewanie w związku z twierdzeniami dra Ikedy oraz oskarżyły naukowca o sianie niepokoju oraz rozpowszechnianie kłamstw wśród społeczeństwa, wystarczyły zaledwie 3 lata, aby odsetek osób szczepionych przeciwko wirusowi HPV spadł z niemal 80 % do mniej niż 1 %. Rezultat kampanii w mediach społecznościowych i sensacyjnych doniesień wzmocniła dodatkowo niechęć rządu do polecania szczepionki przeciwko wirusowi HPV.

Spadek wskaźnika szczepień wśród aktywnych seksualnie mężczyzn i kobiet ma poważne konsekwencje dla zdrowia. Istnieje ponad 100 szczepów wirusa HPV, spośród których 14 może spowodować raka szyjki macicy. Pomimo oczywistych korzyści płynących ze szczepień, dr Muranaka zauważa, że społeczeństwo nie jest przekonane co do ich bezpieczeństwa ze względu na stanowisko rządu i doniesienia publikowane w mediach społecznościowych.

Unia Europejska szykuje wspólną odpowiedź na dezinformację

W debacie wziął udział Joe Lynam, ekspert zajmujący się dezinformacją oraz były korespondent biznesowy w BBC. W ramach prac nad planem działania Unii Europejskiej przeciwko dezinformacji, dziennikarz miał możliwość szlifowania swoich wszechstronnych umiejętności związanych z fałszywymi wiadomościami oraz podmiotami, które je publikują.

Komentując wypowiedź badaczki, ekspert stwierdził, że zjawisko opisywane przez dr Muranakę określa się mianem „wpadania w dezinformację”. Prezentując elementy taktyk stosowanych przez autorów fałszywych wiadomości, Lynam podkreślił: „Istnieją cztery główne czynniki, nazywane 4D od angielskich słów »distort, distract, dismiss, dismay« – zniekształcanie, rozpraszanie, odrzucanie, straszenie, a najważniejszym, piątym czynnikiem jest wzbudzanie wątpliwości”. Wymieniając cele i ofiary wzbudzania wątpliwości, ekspert stwierdził: „Chodzi o wzbudzenie wątpliwości wobec instytucji, rządów, dziennikarzy oraz nauki. Poprzez wzbudzanie wątpliwości podmioty te sprawiają, że ludzie są zdezorientowani, dlatego zbierają się w grupy – między innymi skutkiem tego jest powstawanie grup antyszczepionkowców”.

„Jednym z aspektów unijnego planu jest kodeks postępowania, w ramach którego po raz pierwszy w historii duże platformy, reklamodawcy działający w Internecie, Twitter, Facebook i inni zgodzili się na przestrzeganie szeregu zasad, które mają na celu zwalczanie dezinformacji”, wyjaśnił. Działania realizowane w ramach tego kodeksu obejmują odbieranie zysków z reklam w przypadku, gdy dany artykuł jest wyraźnie kłamliwy. Dodał także, że powstanie także rejestr reklamodawców.

W 2017 roku dr Muranaka otrzymała widoczne wsparcie środowiska w postaci przyznania nagrody imienia Johna Maddoxa przez czasopismo „Nature”, Fundację Kohna oraz organizację Sense about Science. Nagroda jest przyznawana osobom promującym naukę oraz dowody w kwestiach będących przedmiotem interesu publicznego. W wojnie przeciwko fałszywym wiadomościom instytucje takie jak Unia Europejska oraz osoby takie jak dr Muranaka nie ustają w swoich działaniach przeciwko dystrybutorom dezinformacji.