Rozwiązania dla zagrożonej Europy

Demokracja i praworządność stanowią fundament UE. Jednak w szybko zmieniającym się świecie wartościom i zasadom tym zagrażają pewne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Coraz więcej obywateli UE traci również zaufanie do instytucji, które w czasie ostatnich kryzysów okazały się niezdolne do reagowania na ich obawy lub nie wykazały nimi zainteresowania. Dzięki wsparciu finansowanego ze środków UE projektu RECONNECT w „Europejskich wytycznych politycznych” przedstawiono wyniki i zalecenia, które mogą przyczynić się do rozwiązania problemów dotyczących demokracji i praworządności, przed którymi staje obecnie UE.Dokument rozpoczyna się od analizy obecnych wyzwań międzynarodowych UE. Określono w nim cztery czynniki zewnętrzne, które wywierają presję na demokratyczne sprawowanie rządów w UE. Obejmują one rozmyślne utrudnienia ze strony innych państw lub podmiotów niepaństwowych oraz niekontrolowane lub niewystarczająco kontrolowane przepływy transgraniczne. Innymi przykładami są czynniki osłabiające liberalny porządek oraz niepokoje wywołane dużymi globalnymi zmianami.

Pod lupę wzięto również najnowsze zmiany w pojęciu suwerenności. Dokument ten zwraca uwagę na rosnące zapotrzebowanie na silniejszą suwerenność państwową, ponieważ coraz częściej dochodzi do przenoszenia szerszych kompetencji z państw członkowskich do UE. Jak czytamy w wytycznych, „poza zmianą równowagi instytucjonalnej w relacjach między europejskimi i krajowymi systemami prawnymi, dalszym pogłębieniem poczucia nieufności i niechęci do instytucji unijnych grozi niska jakość europejskiej debaty politycznej, brak konkretnych mechanizmów konsultacyjnych, słaba współpraca między państwami członkowskimi, a także dominacja metody międzyrządowej”.

W odniesieniu do ustrojów demokratycznych UE autorzy po raz pierwszy omawiają „szczególnie niepokojący” spadek jakości dyskursu publicznego w ciągu ostatnich dwóch dekad. Ponadto partie populistyczne są pod pewnymi warunkami postrzegane jako mieszczące się w ramach ustroju demokratycznego UE. Na koniec autorzy omawiają kwestię spadku uczestnictwa obywateli w wyborach – zarówno krajowych, jak i unijnych.

Następnie w dokumencie poruszono temat znaczenia i zakresu praworządności oraz omówiono związane z nią najlepsze praktyki. „Nasze ustalenia dowodzą, że praworządność jest jedną z niewielu naczelnych zasad konstytucyjnych, które stanowią podstawę wszystkich systemów prawnych w Europie”, czytamy w wytycznych. „Charakter głównego wyzwania w dniu dzisiejszym jest więc praktyczny, nie zaś pojęciowy”. Opracowanie polityk i mechanizmów, które skutecznie przyczynią się do solidnego wzmocnienia praworządności na szczeblu krajowym i międzynarodowym, pozostaje trudnym zadaniem.

W wytycznych przedstawiono również trzy studia przypadków przeprowadzone przez zespół projektu RECONNECT. Studia te zwracają uwagę na pozytywne tendencje, takie jak większa przejrzystość polityki handlowej UE. Omówiono w nich również negatywne tendencje, takie jak problemy wynikające z trwającej pandemii COVID-19 oraz „rozbieżności między zasadami makroekonomicznymi UE a preferencjami politycznymi wśród partii politycznych w kilku państwach członkowskich UE”.Podsumowując, autorzy projektu RECONNECT (Reconciling Europe with its Citizens through Democracy and Rule of Law) przedstawiają szereg implikacji i zaleceń politycznych. W odniesieniu do praworządności i dobrego zarządzania w sytuacjach kryzysowych dotyczących zdrowia publicznego odpowiedzialne podmioty zachęca się m.in. do zapewnienia przejrzystości procesu decyzyjnego, unikania realizacji innych programów politycznych podczas wdrażania środków nadzwyczajnych i przestrzegania norm dotyczących praw człowieka. Sugerowane rozwiązania obecnych wyzwań demokratycznych UE obejmują wzmocnienie kanałów uczestnictwa w procesach decyzyjnych oraz ustanowienie „prawdziwie reprezentatywnego systemu, w którym suwerenna władza spoczywa w rękach obywateli Europy”.

Więcej informacji:

projekt RECONNECT