Nowe badanie słynnego obrazu Rembrandta „Straż nocna” zaowocowało niespodziewanym odkryciem pewnego związku ołowiu. Badacze próbują ustalić, jak się tam znalazł.
Naukowcy odkryli, że „Straż nocna”, arcydzieło, które wyszło spod pędzla Rembrandta, zawiera niezwykle rzadki związek ołowiu zwany mrówczanem ołowiu. To bezprecedensowe odkrycie, opisane w artykule naukowym opublikowanym na łamach czasopisma „Angewandte Chemie International Edition”, rzuca nowe światło na historię i stan zachowania obrazu.
Namalowana przez Rembrandta w 1642 roku „Straż nocna”, którą powszechnie uważa się za jego najsłynniejsze dzieło, jest też największym zachowanym do naszych czasów obrazem tego artysty. Aktualnie można go podziwiać w Rijksmuseum w Amsterdamie. W 2019 roku międzynarodowy zespół badawczy połączył siły w ramach Operation Night Watch, największego projektu badawczego i konserwatorskiego, jaki kiedykolwiek zrealizowano w związku z tym obrazem. Zaangażowany w jego realizację zespół – wspierany w ramach finansowanych przez UE projektów ParisRegionFP, InnovaXN, STREAMLINE i CALIPSOplus – poszukiwał odpowiedzi na pytania o to, jaką techniką malarską wykonana była „Straż nocna”, w jakim obecnie znajduje się stanie oraz jaka będzie najlepsza metoda konserwacji, która pozwoli zachować to arcydzieło dla przyszłych pokoleń.Wykorzystując metody takie jak rentgenowska dyfraktometria proszkowa oraz mikroskopia w podczerwieni, zespół odkrył mrówczan ołowiu w kilku miejscach na obrazie. Co ważne, jest to związek, którego nigdy wcześniej nie znaleziono w żadnym obrazie olejnym dawnych mistrzów. „W świecie malarstwa mrówczany ołowiu wykryto dotychczas tylko raz w 2020 roku, jednak zostały znalezione podczas analizy tak zwanych obrazów modelowych – projektów namalowanych świeżymi farbami. W tym wypadku mamy do czynienia z niespodziewanym odkryciem – nie tylko udało nam się wykryć mrówczan ołowiu, ale dodatkowo znaleźliśmy go w miejscach, w których nie używano farb z ołowianym pigmentem, takiej jak biała i żółta”, podkreśla główny autor badania dr Victor Gonzalez z francuskiego Narodowego Centrum Badań Naukowych (CNRS), partnera projektu CALIPSOplus, cytowany w informacji prasowej opublikowanej na łamach serwisu „ScienceDaily”. „Sądzimy, że związki te prawdopodobnie szybko znikają, dlatego do tej pory nie wykryto ich w obrazach starych mistrzów”, wyjaśnia badacz z CNRS.
Czy to oznacza, że Rembrandt używał farb olejnych na bazie ołowiu? Według prof. Katrien Keune, szefowej działu naukowego Rijksmuseum i starszej autorki badania, obecność mrówczanu ołowiu na obrazie to cenna informacja rzucająca więcej światła zarówno na tę kwestię, jak i na „potencjalny wpływ werniksów do farb olejnych użytych podczas wcześniejszych prac konserwatorskich, a także na złożony skład chemiczny farb olejnych wykorzystywanych przez dawnych mistrzów”.
Aby dowiedzieć się więcej o pochodzeniu związku ołowiu, warsztacie Rembrandta, stosowanych przez niego recepturach oraz procesach chemicznych zachodzących w starych warstwach farby, zespół zbadał fragmenty pobrane z obrazu, a także modelowe próbki opracowane w stylu odwzorowania receptur stosowanych przez mistrza. Przygotowując próbki do analizy, naukowcy opierali się na hipotezie, zgodnie z którą Rembrandt użył spoiwa organicznego (oleju lnianego) zawierającego rozpuszczony tlenek ołowiu – zasadowy związek ołowiu często stosowany przez XVII-wiecznych artystów holenderskich do przyspieszenia procesu wysychania.
Współautorka badania dr Marine Cotte, badaczka w projekcie InnovaXN i pracownica naukowa Europejskiego Laboratorium Promieniowania Synchrotronowego (ESRF) we Francji, pełniącego rolę koordynatora projektu STREAMLINE oraz partnera projektu CALIPSOplus, stwierdza: „Dziękiwyjątkowym osiągom i możliwościom ESRF, najjaśniejszego na świecie synchrotronowego źródła światła, mogliśmy zmapować obecność mrówczanów w skali mikrometrycznej i prześledzić ich powstawanie w czasie”. Przeprowadzone obserwacje pozwoliły naukowcom postawić nowe hipotezy na temat warunków chemicznych krystalizacji związków in situ w starych warstwach farby.
Kolejnym celem zespołu jest zbadanie pochodzenia tych mrówczanów, co pomoże im ustalić, czy ich występowanie jest skutkiem przeprowadzonych w przeszłości zabiegów konserwatorskich. Realizacja projektu ParisRegionFP (Paris Region Fellowship Programme) dobiegnie końca w 2025 roku. Projekty InnovaXN (Doctoral programme for innovators with X-rays and neutrons) oraz STREAMLINE (Sustainable research at micro and nano X-ray beamlines) zakończą się w 2024 roku. Projekt CALIPSOplus (Convenient Access to Light Sources Open to Innovation, Science and to the World) zakończył się w 2021 roku.
Więcej informacji:
poleca:
