Czy to nie symboliczne? Ochra sprzed 40 000 lat wskazuje na symboliczne użycie

W ramach finansowanego ze środków UE projektu TRACSYMBOLS, nad którym prace zakończyły się w 2015 r., badano stanowiska archeologiczne w Południowej Afryce pod kątem używania symboli przez homo sapiens na podstawie analizy zestawów do malowania, ostrzy włóczni, korali oraz rytów na skorupach strusich jaj. Przyglądano się też zastosowaniu czerwonawej, bogatej w żelazo skały – ochry. To właśnie do niej powrócili niedawno członkowie zespołu projektowego.

W artykule opublikowanym niedawno w ogólnodostępnym czasopiśmie PLOS ONE partnerzy projektu TRACSYMBOLS wyjaśniają, że ochra często pojawia się na stanowiskach ze środkowej epoki kamienia. Stan, w jakim nierzadko jest znajdywana, w kawałkach o zmienionym kształcie w wyniku szlifowania i skrobania celem pozyskania czerwonego proszku, wraz z przedmiotami poplamionymi nią, takimi jak narzędzia z kamienia i kości, skłonił naukowców do przyjęcia tezy, iż jest ona znakiem współczesnego warunkowanego symbolicznie zachowania człowieka.

Podczas swoich ostatnich prac zespół analizował największy znany zbiór ochry z okresu środkowej epoki kamienia we wschodnioafrykańskiej jaskini Porc-Epic w Etiopii. Składa się on z 40 kg ochry w kawałkach z okresu sprzed około 40 000 lat, który obejmuje na co najmniej 4500 lat.

Aby dowiedzieć się, jak przetwarzano i wykorzystywano ochrę, zespół zbadał 3792 kawałki za pomocą charakteryzacji wizualnej, mikroskopii, analizy tekstury powierzchni, analizy morfologicznej i morfometrycznej oraz replikował techniki ścierania.

Kluczowy wniosek jest taki, że jaskiniowcy zdobywali, przetwarzali i wykorzystywali te same rodzaje ochry przez cały ten okres 4500 lat. Naukowcy stwierdzili, że uwzględniając odkryte ilości, użycie materiału wskazuje na „wyrażenie spójnej adaptacji kulturowej, współdzielonej w dużej mierze przez wszystkich członków społeczności i konsekwentnie przekazywanej w czasie”. Niektóre kawałki ochry wskazywały na stosowanie toczaków, najprawdopodobniej do wytwarzania proszku, co zgadza się z wiedzą o wykorzystywaniu go do ozdabiania, np. malowania ciała, choć nie wyklucza się innych, bardziej funkcjonalnych zastosowań.

Pisanie na nowo historii ewolucji?

Pierwotnym celem projektu TRACSYMBOLS było badanie pojawiania się kluczowych innowacji kulturowych w Afryce i Europie w okresie od 160 000 do 25 000 lat temu. Wykopaliska archeologiczne w Afryce skoncentrowane były w południowym regionie Prowincji Przylądkowej Zachodniej w Republice Południowej Afryki. Podejście archeologiczne zostało uzupełnione przez zespół wskaźnikami paleoklimatycznymi odzwierciedlającymi zmiany w zakresie temperatur, wegetacji i występowania zjawisk pożarowych. Wykorzystanie tych informacji w modelowaniu komputerowym dało pełniejszy obraz powiązań między dawnymi adaptacyjnymi systemami człowieka a środowiskami, w których one ewoluowały.

Odkrycia doprowadziły zespół do wniosku, że stosowanie symboli przez homo sapiens miało miejsce już 75 000 lat temu, a może nawet i 100 000 lat temu. Umiejscowienie w czasie jest o tyle istotne, że wskazywałoby na to, iż opuszczając Afrykę – co wedle szacunków miało miejsce 80-60 tysięcy lat temu – przedstawiciele gatunku homo sapiens byli już „współcześni”. Dotychczas sądzono, że istotne postępy kulturowe i technologiczne gatunek homo sapiens poczynił w Europie około 40 000 lat temu. Owa współczesność doprowadziła prawdopodobnie do późniejszego zdominowania Europy przez ten gatunek.

Więcej informacji:
strona projektu w serwisie CORDIS