Władza języka i język władzy w islamie zachodnim w okresie średniowiecza

Afryka Północna i południowy region Hiszpanii były zjednoczone politycznie w XI-XIII w. pod panowaniem dynastii pochodzenia berberyjskiego – imperium Almohadów rozciągało się od Atlantyku po Trypolis w obecnej Libii oraz od dzisiejszej Mauretanii na południu po mury Toledo na Półwyspie Iberyjskim na północy – najrozleglejsze imperium europejsko-afrykańskie, jakie kiedykolwiek istniało. Tłumaczenia z arabskiego i analizy nielicznych dokumentów z tego okresu przeprowadzone przez naukowców finansowanych ze środków UE rzucają światło na sposób, w jaki dynastia Almohadów posługiwała się przesyconym literackością językiem, aby umocnić swoją prawowitość i utwierdzić władzę nad ogromnym imperium.

W szczególności Almohadzi odsunęli ulemów od interpretowania prawa, dzięki czemu ich imperium (1130-1269) faktycznie przestało opierać się na autorytecie islamu bliskowschodniego. Władcy mianowali się kalifami i krzewili niezależną ideologię.

W ciągu sześciu lat realizacji projektu IGAMWI, nad którym prace zakończyły się we wrześniu 2016 r., Pascal Buresi, profesor z Narodowego Centrum Badań Naukowych (CNRS) oraz profesor na Wydziale Studiów Zaawansowanych w Naukach Społecznych (École des Hautes Études en Sciences Sociales, EHESS) w Paryżu, wraz z zespołem zredagował i przetłumaczył na francuski i angielski pisma Kancelarii – wydziału ds. korespondencji i akt Królewskiego Sądu Almohadów.

Część z 300 dokumentów Kancelarii przetrwała w Maroku, Tunezji, Hiszpanii i Włoszech. Znajdują się wśród nich pisma poświęcone zwycięstwom i porażkom militarnym, przemówieniom władcy informującym o decyzjach imperatorskich i ogólnej polityce, nominacje imperatorskich urzędników służby cywilnej oraz pisma informacyjne spływające z prowincji do władcy imperium Almohadów.

Naukowcy starali się rzucić światło na okres historyczny znany jedynie z opowieści Maghrebu „często spisanych po upłynięciu długiego czasu od opisywanych wydarzeń, oferując niepełną perspektywę” – stwierdził profesor Buresi.

Język oratorski

„Największym wyzwaniem dla nas był oratorski język dokumentów” – zauważa profesor Buresi. Wszyscy urzędnicy służby cywilnej pracujący w Kancelarii zwanej „Diwan-l-Insha”, czyli Biuro [dosłownie] Tworzenia byli starannie wykształconymi mężczyznami, zaznajomionymi z poezją, literaturą, prawem i Koranem.

„Pisali rymowaną prozą i często bawili się językiem, wprowadzając oratorskie innowacje typowe dla wielkich dzieł literackich. To jednak także język administracyjny powiązany z prawem – pisma tworzyły prawo imperium i stały się swoistym wyrazem autorytetu władców imperium Almohadów” – dodaje profesor Buresi. „Mogli zapożyczyć słowo z Koranu i nadać mu inne znaczenie. Tak więc otwarcie zapewniali, że są wierni tradycji i mogli twierdzić, że to w czystej postaci arabski i islam, ale tak naprawdę wprowadzali innowacje, tworząc nowy islamski język władzy”.

To jednak także oznaczało, że współczesne słowniki nie były w stanie pomóc naukowcom zrozumieć rzeczywistego celu tych tekstów. Na szczęście zespół odkrył także podręczniki Kancelarii, w których znajdowały się objaśnienia, jak należy redagować pisma i w jakich formach używać słów w różnych okolicznościach. Setki stron z wyjaśnieniami i zasadami, ale także przykładami pism, dzięki którym naukowcy byli w stanie odcyfrować i zinterpretować użyty język.

Reorganizacja struktur

Dokumenty ujawniły ważne i dotychczas nieznane informacje. „Z dokumentów wyraźnie wynika, że dynastia Almohadów dążyła do reorganizacji struktur władzy i zwierzchnictwa na własną korzyść” – zauważa profesor Buresi. Kierownik badań wraz z zespołem czterech naukowców opublikował trzy książki oparte na przeprowadzonej analizie dokumentów.

Poczynając od założyciela dynastii, Ibn Tumarta (zm. 1130), władcy Almohadów piastowali godność kalifa, aby przypisywać sobie wyłączne upoważnienie do interpretowania prawa boskiego, odwracając wcześniejszą strukturę władzy, która umieszczała jurystów i ulemów ponad władzą polityczną kalifów.

„To było rewolucyjne, gdyż zrywało z systemem społecznym, politycznym, sądowniczym i ideologicznym, jaki powszechnie panował do tej pory” – skonstatował profesor Buresi. „Dało to początek nowemu dogmatowi Almohadów, który był syntezą wszystkich wcześniejszych trendów Islamu”.

Więcej informacji:
strona projektu w serwisie CORDIS