Niewystarczające wysiłki krajów europejskich i azjatyckich w walce z korupcją

Raport pt. People and Corruption: Europe and Central Asia 2016 zwraca na początku uwagę na fakt, że korupcja jest głównym powodem wzrostu poparcia dla populistycznych i nacjonalistycznych ruchów w Europie od nastania kryzysu finansowego. Zaniedbanie przez rządy odpowiednich działań zmierzających do ukrócenia korupcji oraz ich zaangażowanie w układy korupcyjne i klienckie nasila przekonanie obywateli, że tradycyjne instytucje demokratyczne – rządy, partie polityczne itp. – nie spełniają obietnic zapewnienia dostatku i równych szans dla każdego, tak więc nie można im już ufać.

Alarmujące ustalenia

Na potrzeby raportu, który jest częścią serii regionalnych badań składających się na sporządzany przez Transparency International Globalny Barometr Korupcji – największe i najszerzej zakrojone tego typu badanie opinii – NGO przepytała bezpośrednio i przez telefon 60 000 osób z 42 krajów w Europie i Azji Środkowej, jak postrzegają bieżący stan łapownictwa w sektorze publicznym. Ustalenia pokazują, że ponad jedna czwarta obywateli postrzega polityków, urzędników państwowych i biznesmenów jako osoby wysoce skorumpowane, a niemal trzech na pięciu obywateli sądzi, że bogaci mają zbyt duży wpływ na decyzje rządów. Co trzeci obywatel w regionie jest przekonany, że korupcja to jeden z największych problemów, z jakim zmaga się ich kraj, a w przypadku Mołdawii, Hiszpanii i Kosowa to aż dwie osoby na trzy.

Badanie pokazało również, że ludzie są bardzo niezadowoleni ze sposobu, w jaki rządy walczą z ryzykiem korupcji w Europie i Azji Środkowej. Ponad połowa (53%) stwierdziła, że rząd nie radzi sobie ze zwalczaniem korupcji, a mniej niż jedna czwarta (23%) uważa, że wywiązuje się z tego zadania. Najgorsze oceny zebrały rządy Ukrainy (82%), Mołdawii (84%), Bośni i Hercegowiny (82%) oraz Hiszpanii (80%). Armenia, Litwa, Rosja i Serbia również borykają się z poważnymi problemami korupcyjnymi.

Przekupstwo również okazało się być nazbyt powszechnym doświadczeniem wielu gospodarstw domowych w regionie – jak czytamy w raporcie, co szóste z nich dało łapówkę, by uzyskać dostęp do usług publicznych. Chociaż niewiele gospodarstw domowych dało łapówki urzędnikom w państwach członkowskich UE, im dalej na wschód tym zjawisko bardziej się nasila. Najwyższe wskaźniki odnotowano w Tadżykistanie (50%), Mołdawii (42%), Azerbejdżanie, Kirgistanie i na Ukrainie (38%). Na terenie UE, najwyższy wskaźnik łapownictwa ma Rumunia na poziomie 29%, za nią uplasowała się Litwa ze wskaźnikiem 24%.

Patrząc na bardziej pozytywne aspekty, „odmowa” i „otwarte mówienie” są uznawane za najlepsze sposoby walki z korupcją. Informowanie o korupcji albo odmowa wręczenia łapówki są postrzegane jako najbardziej skuteczne działania, jakie może podjąć obywatel, a zawiadamianie o korupcji jest oceniane jako szczególnie skuteczne w UE+ (wraz z Grenlandią i Szwajcarią), której wskaźnik korupcji wynosi 24%. Nadal jednak 27% obywateli w Europie i Azji Środkowej ma poczucie, że nie jest w stanie nic zrobić, by skutecznie zwalczać korupcję, a obawa przed konsekwencjami powstrzymuje wiele osób (30% respondentów) przed aktywnym informowaniem o korupcji.

Kompleksowe zalecenia w walce z korupcją

W świetle tych ustaleń, autorzy raportu wskazują, że kraje i instytucje unijne potrzebują przejrzystych zasad lobbowania i publicznego rejestru lobbystów, aby decyzje polityczne mogły być lepiej nadzorowane. Informacje na temat działalności lobbystycznej powinny być publikowane i łatwo dostępne. Argumentują również, że kraje, zwłaszcza te negocjujące przystąpienie do UE oraz kraje członkowskie Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), muszą ograniczyć wpływ władzy wykonawczej na sądownictwo i prokuraturę. Pomocne w osiągnięciu tego celu mogą być przejrzyste i obiektywne mechanizmy powoływania, przenoszenia i odwoływania sędziów oraz prokuratorów.

Wreszcie autorzy raportu przekonują, że należy zachęcać większą liczbę obywateli do zgłaszania korupcji poprzez przyjęcie i wdrożenie przepisów chroniących sygnalistów zgodnie z międzynarodowymi standardami. Rząd i sektor prywatny muszą wspierać sygnalistów i osoby zgłaszające korupcję oraz podejmować następnie odpowiednie działania.

Transparency International jest członkiem korporacyjnym projektu ANTICORRP (Anticorruption Policies Revisited. Global Trends and European Responses to the Challenge of Corruption), którego zadanie polega na analizowaniu czynników sprzyjających wprowadzaniu skutecznych strategii antykorupcyjnych i bezstronnych instytucji rządowych oraz czynników, które utrudniają takie strategie. Prace nad projektem, który otrzymał niemal 8 mln EUR wsparcia ze środków unijnych, mają się zakończyć w lutym 2017 r.

Więcej informacji:
witryna projektu