Korzenie sprawiedliwości społecznej widoczne u sześciolatków i szympansów

Wcześniejsze badania skupiały się na empatii u ludzi i zwierząt, dowodząc, że ludzie i niektóre gatunki zwierząt przejawiają stres, gdy widzą, że komuś innemu dzieje się krzywda. Zdaniem uczonych, te empatyczne zachowania chronią normy społeczne i sprzyjają współpracy.

Nowe badanie wskazuje, że spójne społeczności bazują nie tylko na empatii, ale i na poczuciu sprawiedliwości. Badanie to dowodzi, że szympansy i sześcioletnie dzieci są gotowe włożyć sporo wysiłku, aby móc być świadkiem wymierzania kary winowajcom, a do tego najwyraźniej odczuwają satysfakcję z tego powodu.

Sprawiedliwość trzeba ujrzeć na własne oczy

Naukowcy, czerpiąc z prac przeprowadzonych w ramach unijnych projektów DEVBRAINTRAIN i SOMICS, chcieli dowiedzieć się więcej o korzeniach i rozwoju tego osądzającego zachowania. Jak piszą na łamach czasopisma „Nature”, postanowili ustalić, w jakim wieku zaczyna być dostrzegalna chęć obserwowania wymierzenia kary za zachowania antyspołeczne oraz czy występuje ona także u szympansów, naszych najbliższych krewnych.

Jeżeli chodzi o dzieci, uczeni przygotowali scenariusz wykorzystujący teatrzyk lalek z trzema postaciami. Jedna postać zachowywała się w sposób przyjazny dla dzieci, pozwalając im na bawienie się ich ulubioną zabawką, druga – w sposób nieprzyjazny, nie dając im zabawki, zaś trzecia uderzała pozostałe kijem. Dzieci w wieku od czterech do sześciu lat mogły wybrać, czy chcą zapłacić monetą za oglądanie wymierzania kary kijem, czy też kupić za monetę naklejkę.

Badacze ustalili, że dzieci wybierały naklejki, kiedy uderzana była „dobra” lalka, natomiast duża liczba sześciolatków zrezygnowała z naklejek i zapłaciła za zobaczenie wymierzania kary „niedobrej” lalce. Na podstawie obserwacji wyrazu twarzy dzieci uczeni stwierdzili, że w odróżnieniu od cztero- i pięciolatków sześciolatki najwyraźniej odczuwały przyjemność na widok wymierzania kary.

Aby przyjrzeć się szympansom, naukowcy opracowali eksperyment polegający na tym, że w lipskim zoo dwóch opiekunów wcieliło się w kooperatywne i niekooperatywne role – jeden karmił szympansy, a drugi odmawiał im jedzenia – natomiast trzecia postać wymierzała karę kijem. Zaobserwowano, że duża liczba zwierząt zdobyła się na wysiłek, aby zobaczyć karanie niesprzyjającego im opiekuna, nawet jeżeli wymagało to otwarcia ciężkich drzwi. Jednocześnie małpy niechętnie oglądały karanie sprzyjającego opiekuna, a nawet protestowały, kiedy do tego dochodziło.

Warunek konieczny dobrego życia społecznego

Biorąc pod uwagę bliskie pokrewieństwo szympansów i ludzi, uczeni wysuwają hipotezę, że chęć oglądania kary wymierzanej winowajcom wykształciła się w drodze ewolucji jako strategia społeczna mająca na celu utrzymanie współpracy i spójności, a tym samym zapewnienie bezpieczeństwa społecznościom.

Wyniki omawianego badania są też zgodne z rezultatami wcześniejszych prac, wskazującymi na istotne znaczenie wieku sześciu lat w rozwoju poznawczym, emocjonalnym i społecznym dziecka, gdyż to właśnie wtedy dzieci zaczynają przejawiać zainteresowanie sprawiedliwością i powiązanymi z nią cechami, takimi jak poświęcenie dla innych.

Projekt DEVBRAINTRAIN (Neurocognitive mechanisms of inhibitory control training and transfer effects in children), który wniósł wkład w omawiane badania, poświęcony jest analizie rozwoju zdolności do kontrolowania impulsów behawioralnych, kluczowej dla rozwoju poznawczego oraz dobrostanu w późniejszym życiu. Zespół jest w szczególności zainteresowany tym, w jaki sposób plastyczność mózgu mogłaby poprawiać kontrolę hamującą, przede wszystkim w dzieciństwie.

W pracach tych wykorzystano też wyniki projektu SOMICS (Constructing Social Minds: Coordination, Communication, and Cultural Transmission). Jego uczestnicy starają się dokładniej zrozumieć, w jaki sposób wspólne wyobrażenia, działanie i komunikacja łączą się z wiedzą ogólną, tworząc wspólną płaszczyznę społeczną. Uczeni porównują dane dotyczące niemowląt, dzieci, osób dorosłych oraz naczelnych, a także wykorzystują dane antropologiczne.

Więcej informacji:
strona projektu DEVBRAINTRAIN
strona projektu SOMICS