ECOPOTENTIAL – obserwacja Ziemi na rzecz zachowania obszarów chronionych

Obszary chronione, np. parki narodowe, zyskują swój status na mocy decyzji organów międzynarodowych, takich jak Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Zasobów Przyrodniczych. Obszary te pełnią kluczową rolę w ochronie różnorodności biologicznej i łagodzeniu skutków zmiany klimatu. Co więcej, mają ogromny potencjał w zakresie składowania dwutlenku węgla, magazynując około 15 % zasobów węgla na Ziemi. Dodatkowo są źródłem utrzymania dla lokalnych społeczności oraz miejscem spotkań kulturalnych i miejscem spędzania wolnego czasu, zatem mają ogromny wkład w promowanie zdrowego stylu życia.

Niestety, coraz częściej działalność człowieka (np. zmiana klimatu, zanieczyszczenie środowiska, szkodniki, gatunki inwazyjne) wywiera bezpośredni lub pośredni negatywny wpływ na te obszary.

Obserwacja Ziemi, czyli zbieranie informacji na temat stanu środowiska dzięki pomiarom terenowym i teledetekcji, to wyjątkowe narzędzie do monitorowania kondycji obszarów chronionych, które umożliwia gromadzenie cennych danych wspierających działania ukierunkowane na ochronę i odtwarzanie ekosystemów w oparciu o dowody.Zespół finansowanego przez UE projektu ECOPOTENTIAL (Improving Future Ecosystem Benefits Through Earth Observations) stworzył szereg produktów i usług z zakresu obserwacji Ziemi dostarczających dokładnych informacji na temat kondycji i zmian różnych ekosystemów na obszarach chronionych w Europie i poza nią.

Dzięki zastosowaniu podejścia holistycznego badacze połączyli dostępne zasoby z obserwacji Ziemi, np. dane z programu Copernicus, żeby stworzyć zestaw informacji, z których będzie mógł korzystać multidyscyplinarny zespół złożony z 48 partnerów.

„Obszary chronione są z definicji lepiej zachowane niż inne ekosystemy, więc są skarbnicą danych. Do potrzeb projektu ECOPOTENTIAL bardzo starannie wybraliśmy takie obszary chronione, które reprezentują szeroki zakres różnych ekosystemów”, wyjaśnia koordynator projektu Antonello Provenzale z Narodowego Ośrodka Badawczego (CNR) we Włoszech. „Ale obszary chronione to nie tylko zbiór danych biologicznych. Są one ważnym elementem różnorodnych procesów środowiskowych, społecznych i gospodarczych, więc nie istnieje jedno magiczne rozwiązanie, które pozwalałoby na pozyskiwanie informacji na ich temat. Nie wystarczy zastosowanie samej teledetekcji lub wykorzystanie wyłącznie danych terenowych czy modeli – wszystkie te metody należy połączyć”.

Aby dopilnować, by produkty i usługi z zakresu obserwacji Ziemi spełniały rzeczywiste potrzeby, zespół projektu od samego początku zaangażował użytkowników końcowych (głównie techników i zarządców parków) w ich współtworzenie.

„Jak można się było spodziewać, naukowcy i zarządcy początkowo mieli różne wizje, ale dzięki możliwości wymiany wiedzy specjalistycznej na wczesnym etapie szybko doszli do porozumienia”, mówi Provenzale. „Udało nam się także pokonać bariery językowe i kulturowe dzięki lokalnym badaczom, którzy ściśle współpracowali z pracownikami obszarów chronionych w terenie”.Region górski Sierra Nevada położony w południowej Hiszpanii jest jednym z najbogatszych obszarów pod względem różnorodności biologicznej w regionie Morza Śródziemnego. Prowadzona w nim działalność rolnicza jest źródłem dochodów miejscowej ludności, z kolei górskie strumienie dostarczają świeżą wodę, a lasy – drewno. Co więcej, region pełni ważną rolę w magazynowaniu dwutlenku węgla i zapobieganiu powodziom oraz oferuje możliwości rekreacyjne i edukacyjne.

Dzięki serii warsztatów z naukowcami, technikami i specjalistami ds. ochrony środowiska udało się zidentyfikować te narzędzia do monitorowania z zakresu obserwacji Ziemi, które byłyby najbardziej przydatne w regionie. „Małe samoloty i drony rejestrujące obraz na niższych wysokościach, połączone z czujnikami w terenie, pozwalają gromadzić bardziej precyzyjne informacje dla skali przestrzennej obejmującej zakres od pojedynczych drzew do całego pasma Sierra Nevada”, tłumaczy Blanca Ramos z Parku Narodowego Sierra Nevada.

Naukowcy wykorzystali wyniki analizy danych z obserwacji Ziemi i dużych zbiorów danych do opracowania scenariuszy przyszłości, przydatnych do oceny wpływu obecnych decyzji dotyczących ochrony parku na jego przyszłą kondycję. Przeprowadzili również badania poświęcone zestawieniu wpisów z mediów społecznościowych z danymi z obserwacji Ziemi, żeby zidentyfikować jak najwięcej sposobów na spędzanie wolnego czasu w regionie.

„Nasze działania mogą przyczynić się do wypromowania parków wśród społeczeństwa, ponieważ dzięki dokładniejszym informacjom obszary chronione mają potencjał do tego, by stać się miejscami, które ludzie naprawdę będą chcieli odwiedzać”, dodaje Ramos.Rezultaty projektu ECOPOTENTIAL zostaną włączone do bazy wiedzy unijnego programu LIFE, z którego finansowane są projekty poświęcone ochronie środowiska. Niektórzy partnerzy ECOPOTENTIAL, tacy jak Park Narodowy Gran Paradiso we Włoszech, już aktywnie angażują się w działania w ramach tej inicjatywy.

Katalog produktów, opracowany przez partnerów projektu, jest także zgodny z zasadami wymiany danych Globalnej Sieci Systemów Obserwacji Ziemi (GEOSS). Produkty i usługi stworzone podczas projektu ECOPOTENTIAL zostały również włączone do infrastruktur badawczych, np. eLTER RI i LifeWatch ERIC, stały się także częścią Globalnej Inicjatywy ds. Ekosystemów Grupy ds. Obserwacji Ziemi (GEO ECO).

W ramach działań informacyjnych zespół projektu ECOPOTENTIAL zorganizował mobilną wystawę fotograficzną, na której prezentowano zdjęcia satelitarne pokazujące, jak można wykorzystać obserwację Ziemi do monitorowania naturalnych ekosystemów, oraz fotografie podarowane przez różnych fotografów przyrody, ukazujące różnorodność i piękno europejskich obszarów chronionych.

W 2019 r. wystawa gościła w siedzibie Parlamentu Europejskiego i Komitetu Regionów w Brukseli, po czym ruszyła na tournée po Niemczech, Grecji i Włoszech – dzięki temu więcej osób mogło podziwiać niesamowite zdjęcia europejskich krajobrazów.