Badanie pozostałości wczesnej cywilizacji na stanowisku Star Carr, zanim będzie za późno

Ponad 10 000 lat temu myśliwi-zbieracze z Yorkshire doznali szybkiego ocieplenia klimatu, które wyznaczyło koniec ostatniej epoki lodowej i prawdopodobnie radykalnie zmieniło ich styl życia. Od początku lat 40. XX w. archeologowie z całego świata gromadzą dowody i artefakty tej wczesnej cywilizacji, a teraz partnerzy projektu POSTGLACIAL (After the Ice: Postglacial hunter-gatherer lifeways) wykorzystują najnowocześniejsze metody analizy naukowej na poziomie biomolekularnym do odkrywania inaczej niewidocznych wytworów rzemiosła, interakcji między rzemiosłami, aktywności podejmowanej w celu utrzymania się i tej mającej wymiar symboliczny.

Nicky Milner, koordynatorka projektu, relacjonuje szczegółowo swój wyścig z czasem i jego znaczenie dla społeczności naukowej.

Dlaczego tak istotne znaczenie ma bliższe poznanie następstw zakończenia ostatniej epoki lodowej dla myśliwych-zbieraczy?

Badamy okres (10 000-8 000 p.n.e.), kiedy klimat podlegał znacznym wahaniom. Dążymy do poznania, jak żyli ludzie w owym czasie oraz jak reagowali na zmianę klimatu i środowiska. Na początku holocenu nastąpił bardzo szybki i radykalny wzrost temperatury, który wywarł istotny wpływ na Europę Północną, stwarzając nowe środowiska, do których mogli się przenosić ludzie. Na tych terenach osiedlili się pod koniec ostatniej epoki lodowej nasi przodkowie.

Porównuje pani swoje badania do wyścigu z czasem. Jak, pani zdaniem, radzi sobie dotychczas POSTGLACIAL w tym wyścigu?

Nasza wiedza na temat tego okresu jest niestety szczątkowa, a najbardziej interesujące informacje pochodzą ze stanowisk zakonserwowanych organicznie – są to zazwyczaj torfowiska, na których brak tlenu w osadach umożliwia przetrwanie roślin, kości i rogów zwierzyny płowej. Nie tylko znajdujemy stanowiska archeologiczne z rzadkimi artefaktami wykonanymi z materiałów organicznych, które pokazują nam, jak ludzie żyli wiele tysięcy la temu, ale zyskujemy także dostęp do lokalnych danych klimatycznych i środowiskowych w wysokiej rozdzielczości.

Z powodu zmieniającego się poziomu wód gruntowych, torfowiska znikają lub pogarsza się ich stan. Jeżeli chodzi o nasze stanowisko, Star Carr, wykopaliśmy tyle ile mogliśmy zważywszy na zasoby, jakimi dysponujemy i pobraliśmy serie rdzeni z dawnych osadów torfu, aby zrekonstruować warunki klimatyczne i środowiskowe, dzięki czemu udało nam się zachować część z tych ważnych danych, które w istotnym zakresie zmieniły nasze interpretacje. To co pozostało ulegnie utracie w ciągu kolejnych dekad, a jeszcze bardziej niepokojącym jest fakt, że na terenie Europy rozsianych jest jeszcze wiele innych stanowisk, na których będzie się działo to samo: europejskie dziedzictwo epoki kamienia cały czas przepada pod ziemią. Dzięki dofinansowaniu z ERBN udało nam się wygrać z czasem na stanowisku Star Carr, aczkolwiek musimy pamiętać, że to poważny problem na wielu stanowiskach torfowych w Europie, który raczej nie zniknie.

Czy ma pani wrażenie, że faktycznie istnieje szansa na odkrycie wszystkich tajemnic tego stanowiska?

Niestety nie. Nasze wykopaliska to wierzchołek góry lodowej, a w sumie do przeszukania pozostało około 90% stanowiska. Za cel obraliśmy sobie jednakże zbadanie jednego obszaru, bogatego pod względem archeologicznym, za pomocą szeregu nowoczesnych technik i podejść kryminalistycznych, aby odtworzyć, jak mogło wyglądać życie 11 000 lat temu.

Co może nam pani powiedzieć o dotychczasowych znaleziskach?

Dzięki dofinansowaniu z ERBN byliśmy w stanie przeprowadzić wykopaliska na rozległym terenie osady na brzegu jeziora i dokonać nadzwyczajnych odkryć: 11 000 lat temu ludzie budowali domy na lądzie (najstarsze znane zabudowania w Zjednoczonym Królestwie), wznosząc duże platformy na brzegach jeziora (najwcześniejsze znane prace ciesielskie w Europie). Odkryliśmy niezwykle rzadkie i intrygujące artefakty, takie jak ozdobiony grawerunkiem wisior, który jest najstarszym mezolitycznym dziełem sztuki w Zjednoczonym Królestwie. Znaleźliśmy także przybrania głowy wykonane z czaszek jeleni, wykorzystywane zapewne w praktykach rytualnych.

Oprócz tego zespół naukowców opracowuje aktualnie dane dotyczące klimatu i środowiska, które powiążemy z wynikami datowania radiowęglowego stanowiska, aby zrozumieć, jak zmiana klimatu i środowiska mogła wpływać na ludzi w latach od 10 000 do 8 000 p.n.e.

Jakie spostrzeżenia są w aktualnym kontekście zmiany klimatu najbardziej istotne?

Nadal jesteśmy na etapie łączenia danych, niemniej interesującym będzie przekonać się, jak ludzie reagowali na zmianę klimatu i środowiska w przeszłości oraz na ile byli na nią odporni? Jak dostosowywali swoje technologie? Jak daleko musieli się przemieszczać z powodu zmiany? Ludzie ci, choć byliby do nas podobni fizycznie, zachowywaliby się z gruntu inaczej i dysponowali innym zestawem umiejętności i wyposażenia, na przykład spędzali czas na łowach, zbieraniu żywności i nie mieli wyrobów garncarskich. Byli jednak zaradni i potrafili dostosować się. Trudno jest zatem przeprowadzać porównania z dniem współczesnym, aczkolwiek jest to interesujące studium przypadku pozwalające zastanowić się nad tym, co się obecnie dzieje.

Jakie ma pan plany po zakończeniu projektu? Czy prace badawcze będą kontynuowane?

Niestety to prawdopodobnie ostatnie badania, jakie mogą zostać przeprowadzone na stanowisku Star Carr ze względu na szybkie tempo niszczenia wielu osadów. Są jednak inne stanowiska nadające się do badania, które mogą pomóc w dalszym wyjaśnianiu tego okresu. Ci ludzie to nasi przodkowie, którzy osiedlili się na północnych terenach Europy i mają wiele wspólnego z życiem, jakie wiedziemy współcześnie: budowali domy, trzymali udomowione psy, nosili biżuterię itp. Odkrywanie tej ekscytującej archeologii stwarza każdemu Europejczykowi szansę na zajrzenie w swoją przeszłość i poznanie swojego pochodzenia. Prace te są jednak nieustannym wyścigiem z czasem z powodu postępującego pogarszania się stanu torfowisk.

POSTGLACIAL
Dofinansowanie z FP7-IDEAS-ERC.
http://cordis.europa.eu/project/rcn/102040_pl.html