Wyznaczanie trendów w nauce: Odkrywanie tajemnic pełni Księżyca

Spowity aurą tajemniczości Księżyc i jego możliwe oddziaływanie na zachowanie człowieka fascynowało naszych przodków i od tysiącleci jest przedmiotem różnych, nacechowanych mitycznie, domysłów. Wiele opowieści ludowych i przesądów obwinia poniekąd Księżyc w pełni nie tylko o niepokój, jaki wzbudza w człowieku, ale nawet o wywoływanie silniejszych zmian cielesnych i umysłowych. Ale czy za tymi wielowiekowymi przekonaniami stoją jakiekolwiek dowody naukowe? Kwestia wydaje się nadal nierozstrzygnięta.

Wyniki szwajcarskich badań przeprowadzonych w 2013 r., opublikowane w czasopiśmie »Current Biology«, rzeczywiście wskazują na możliwość zakłócania przez Księżyc będący w pełni prawidłowego wzorca snu. Znaleziono dowody księżycowego oddziaływania podczas badań z udziałem 33 ochotników, którzy zażywali spoczynku nocnego w ściśle kontrolowanych warunkach. Naukowcy zauważyli, że podczas pełni Księżyca badanym ochotnikom dłużej zajmowało zaśnięcie, a sam sen był płytszy – nawet wtedy, kiedy byli zamknięci w ciemnym pokoju i nie widzieli Księżyca.

U badanych stwierdzono spadek poziomu melatoniny powiązany z naturalnym cyklem dobowym organizmu. Organizm wytwarza więcej melatoniny, kiedy jest ciemno i mniej, kiedy jest jasno. Przebywanie w jaskrawym świetle wieczorem albo w zaciemnionym miejscu w ciągu dnia może zakłócić normalny cykl wytwarzania melatoniny (z tego powodu nie należy wpatrywać się w monitor laptopa, telefonu komórkowego czy tabletu późnym wieczorem, ponieważ może to skutkować obniżeniem poziomu melatoniny).

Uczestnicy badania – którzy nie znali jego celu – spędzili dwie noce w ściśle kontrolowanych warunkach i okazało się, że w okresie pełni aktywność mózgu związana z fazą głębokiego snu spadła o niemal jedną trzecią. W tym okresie zasypianie zajęło badanym pięć minut dłużej, a sen trwał o 20 minut krócej.

Na podstawie tych wyników zespół badawczy wysnuł wniosek, że cykl księżycowy prawdopodobnie wpływa na sen człowieka, nawet jeżeli sam Księżyc jest niewidoczny a człowiek nie jest świadom aktualnej fazy miesięcznego cyklu ziemskiego satelity. Co więcej, naukowcy dopuszczają możliwość, że niektóre osoby są naturalnie bardziej podatne na wpływ cyklu księżycowego niż inne.

Choć wyniki tych badań spotkały się w swoim czasie z zainteresowaniem mediów, a eksperci zajmujący się snem stwierdzili, że wnioski są cenne, w niedawnych badaniach, opisanych w 2016 r. w czasopiśmie »Frontiers in Paediatrics«, poddano w wątpliwość fakt, że księżyc może mieć rzeczywiście istotny wpływ na wzorce snu.

W ramach tego międzynarodowego projektu, prowadzonego przez Eastern Ontario Research Institute w Kanadzie, badano wzorce snu prawie sześciu tysięcy dzieci z pięciu kontynentów. Badani pochodzili z różnych środowisk ekonomicznych i społeczno-kulturowych. Uwzględniono takie zmienne jak wiek, płeć, wykształcenie rodziców, datę pomiaru, wskaźnik masy ciała, czas trwania snu nocnego, poziom aktywności fizycznej oraz łączny czas spędzany w pozycji siedzącej. Do badań wybrano dzieci a nie dorosłych, ponieważ dzieci nie tylko potrzebują więcej snu, ale są także bardziej wrażliwe na zmiany behawioralne.

Gromadzenie danych trwało 28 miesięcy, czyli tyle dni ile trwa cykl księżycowy. Następnie dane podzielono na trzy fazy Księżyca: pełnia, półksiężyc i nów. Wyniki uzyskane w trakcie badań wskazują, że ogólnie czas trwania snu nocnego w okresie pełni, w porównaniu do okresu nowiu, jest średnio krótszy o pięć minut (czyli o 1%). Żadne inne zachowania nie ulegały istotnej zmianie.

Naukowcy wyjaśniają, że dzięki dużej próbie objętej badaniami, odchylenie na poziomie 1% jest stosunkowo istotne ze statystycznego punktu widzenia. Zaznaczają także, że skrócenie snu o pięć minut nie stwarza żadnego zagrożenia dla ogólnego stanu zdrowia. Ogólny wniosek z badań jest taki, że nie powinniśmy się martwić negatywnym wpływem pełni Księżyca na naszą kondycję umysłową i fizyczną.

Jednak przekonanie, że Księżyc w pełni wywiera niemal mistyczne oddziaływanie na życie człowieka pozostanie niezachwiane. Wpleciony w tak wiele hołubionych mitów, legend i opowieści ludowych, Księżyc nadal będzie pobudzać ludzką wyobraźnię... I z pewnością będzie przyczyną dalszych dociekań naukowych, których celem będzie rozstrzygnięcie raz na zawsze, czy cykl księżycowy ma na nas rzeczywisty wpływ.