Zalecenia na rzecz bezpiecznych i zrównoważonych krajobrazów kulturowych w Europie

Przez całe tysiąclecia człowiek tworzył i utrzymywał krajobrazy kulturowe. Zapewniają nam zróżnicowane wartości i usługi, które mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania i rozwoju społeczeństw. Pośród nich można wymienić obiekty kultury i rekreacji, sposobności turystyczne, wiedzę o ekologii i środowisku oraz umiejętność produkcji żywności, korzystania z zasobów leczniczych i pozyskiwania surowców. Krajobrazy kulturowe ewoluują na przestrzeni czasu, ale u zarania współczesnej epoki wiele z nich uległo gwałtownej zmianie z powodu czynników takich jak wylesianie i urbanizacja. Odbiło się to na ich zrównoważeniu i wskazało na konieczność skutecznej ochrony dziedzictwa kulturowego.

Prace nad trzyletnim projektem HERCULES zostały podjęte w celu wzmocnienia pozycji podmiotów publicznych i prywatnych w zakresie ochrony, zarządzania i planowania na rzecz zrównoważonych krajobrazów o znaczącej wartości kulturowej, historycznej i archeologicznej na szczeblu lokalnym, krajowym i paneuropejskim. Ale czym tak naprawdę są krajobrazy kulturowe? Partnerzy projektu HERCULES przyjęli definicję krajobrazu zwartą w Europejskiej konwencji krajobrazowej (EKK) Rady Europy: „obszar postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i/lub ludzkich”. U podstaw EKK leży więc założenie, że wszystkie miejsca – naturalne, wiejskie, miejskie i morskie – są „krajobrazami kulturowymi” i są z natury dynamiczne.

Krajobrazowe podejście do zarządzania

W toku prowadzonych badań zespół projektu HERCULES odkrył, że Europejczycy mają zazwyczaj poczucie, że ich krajobrazy są zagrożone pod względem kulturowym, gospodarczym i środowiskowym. W Europie panuje na ogół naturalny konserwatyzm co do krajobrazu i sposobu, w jaki się zmienia. Nawet w przypadkach, gdzie krajobrazy były/są mniej lub bardziej stabilne, zespół odkrył, że ludzie nadal są często przekonani, że ich krajobraz jest zagrożony.

To jeden z kluczowych powodów, dla których partnerzy projektu zalecają „podejście krajobrazowe” do zarządzania środowiskiem, gdyż ma ono charakter partycypacyjny i transdyscyplinarny. To pozwala uniknąć pułapek podejścia opartego na jednym sektorze czy jednej dyscyplinie i zachęcić do aktywnego udziału przedstawicieli lokalnej społeczności w poszukiwaniu najlepszych sposobów nie tylko ochrony i konserwacji środowiska, ale także przyjęcia pozytywnej zmiany w swoich krajobrazach.

Co się tyczy perspektywy politycznej, zespół rekomenduje, by polityki UE mające wpływ na wszystkie tereny (miejskie, wiejskie i morskie) były zharmonizowane, aby uniknąć nieskuteczności polityk koncentrujących się nazbyt szczegółowo na pojedynczych sektorach gospodarczego użytkowania gruntów lub takich, które oddziałują na zbyt wąsko zdefiniowane części społeczeństwa. Partnerzy HERCULES opowiadają się także, za rozważaniem podejścia krajobrazowego na każdym etapie kształtowania polityki i procesu decyzyjnego. Obejmuje to rozwój obszarów polityki i narzędzi mających bezpośrednie lub pośrednie związki z naturalnymi i/lub ludzkimi czynnikami krajobrazu.

Centrum wiedzy HERCULES na potrzeby kształtowania polityki

Zespół wypracował swoje zalecenia na podstawie dziewięciu „krajobrazów badawczych” znajdujących się w różnych częściach Europy. Wybór miał zapewnić zrównoważoną reprezentację gradientów zagospodarowania środowiska i gruntów w Europie oraz objąć zróżnicowane, europejskie krajobrazy kulturowe. Zgromadzone dane zostały także wprowadzone do centrum wiedzy HERCULES – dwuelementowego systemu online, który umożliwia użytkownikom przeglądanie, analizowanie, ekstrapolowanie i interakcję z danymi zebranymi na dziewięciu stanowiskach.

Centrum zawiera także całe bogactwo dalszych informacji, niezwykle przydanych decydentom i innym interesariuszom, a wśród nich między innymi przykłady najlepszych praktyk zarządzania krajobrazem kulturowym, doświadczenia i wnioski z „Dni krajobrazu kulturowego”, zorganizowanych w pięciu badanych krajobrazach oraz ewaluacje potencjalnych zagrożeń dla europejskich krajobrazów kulturowych na skalę europejską.

Partnerzy projektu HERCULES, nad którym prace mają się zakończyć w listopadzie 2016 r., z powodzeniem przywrócili krajobrazom miejsce pośród priorytetów polityki, argumentując że interdyscyplinarne i sprzyjające włączeniu podejście krajobrazowe jest najlepszym sposobem zachowania ogromnego dziedzictwa kulturowego i zróżnicowanych środowisk w Europie.

Projekt miał rzeczywiście pionierski charakter, a w najbliższej przyszłości ogłoszone zostaną w ramach programu „Horyzont 2020” kolejne zaproszenia do projektów demonstracyjnych na wielką skalę, łączących ochronę dziedzictwa i krajobrazu.

Więcej informacji:
witryna projektu